Jaki jest taki najbardziej męski hormon? Ale taki najbardziej, najbardziej? No testosteron oczywiście. Ale czy to tylko męski hormon? A jaki ma związek z dopingiem u sportowców?
Testosteron – produkcja
Hormonom kobiecym, takim jak estrogeny, prolaktyna, już się przyjrzeliśmy, więc teraz przechodzimy do Panów. Oczywiście nie jest to hormon występujący wyłącznie w ciele mężczyzny. U męskich organizmów jest on wydzielany przez komórki jądra Leydiga. Znajdują się one w jądrach, czyli męskich gonadach. To wydzielanie kontroluje sprzężenie zwrotne z przysadką. Ona swoimi hormonami gonadotropowymi pobudza wyżej wymienione komórki do produkcji testosteronu. I ten też testosteron jednocześnie wpływ na zahamowanie jego produkcji. Do przysadki dociera sygnał, że już wystarczy.
Kobiety niewielkie ilości tego hormonu zyskują w połowie dzięki jajnikom i nadnerczom (a raczej korze), ale w połowie też dzięki… własnej produkcji w organizmie, a dokładniej w krwiobiegu. Dochodzi do konwersji, czyli zmiany androstendionu w testosteron.
Testosteron to jeden z androgenów. Androgeny to hormony o działaniu maskulinizującym. Oznacza to, że nadmiar tych hormonów będzie nadawał cechy bardziej męskie. Ich przeciwieństwo to hormony feminizujące, czyli na przykład estrogen. Testosteron krąży związany z białkiem SHBG (z ang. sex hormone binding globulin). Jedynie jego wolna postać jest aktywna biologicznie, czyli spełnia swoją funkcję. Nadmiar tego hormonu, w wyniku wielki przemian (na pewno biochemicznych, ale na tym nie nie znam) może przekształcić się w estradiol, który będzie pobudzał działanie estrogenu.
Testosteron — cel badania i pobieranie
U mężczyzn testosteron najczęściej oznacza się w przypadku podejrzenia hipogonadyzmu. Schorzenie to oznacza, że gonady, czyli narządy rozrodcze nie rozwinęły się w pełni, są zbyt małe, niedojrzałe. U kobiet natomiast zlecenie badania na poziom testosteronu występuje przy podejrzeniu i w celu diagnostyki hirsutyzmu. To z kolei oznacza nadmierne owłosienie występujące u kobiet właśnie. Nie chodzi tutaj o nadzwyczaj bujną czuprynę na głowie (o takiej pewnie wiele kobiet marzy), ale o owłosienie uchodzące za typowo męskie, czyli zarost, mocno widoczne włoski na rękach, brzuchu, czasami plecach. Tutaj pragnę zaznaczyć, że każde ciało pokryte jest takim jakby meszkiem. Będzie on widoczny, na przykład na twarzy, pod światło. Jeśli nie jest ciemny, długi, to jest on całkowicie normalny i fizjologiczny.
Wartości referencyjne:
- Mężczyźni:
- Przed okresem dojrzewania: <0,2 ng/ml (0,7 nmol/l)
- Dorośli poniżej 50. roku życia: 3 – 8 ng/ml (10 nmol.l)
- U mężczyzn po 70. roku życia poziom testosteronu spada, ale zachodzi to w różnym stopniu i jest cechą indywidualną dla każdego.
Spadek stężenia testosteronu u mężczyzn do poziomu < 3 ng/ml świadczy o niewydolności jąder, jeśli chodzi o wydzielanie. Może to być spowodowane pochodzeniem jądrowym, ale też może mieć swoją przyczynę w głowie, czyli przesiadka lub podwzgórze.
- Kobiety:
- Przed okresem dojrzewania: <0,15 ng/ml (0,5 nmol/l)
- Dorosłe przed menopauzą: 0,15 – 0,90 ng/ml (0,5 – 3 nmol/l)
Jak widać, u kobiet ten poziom jest kilkukrotnie niższy. Krew powinno pobierać się rano, ponieważ wtedy przypada najwyższe stężenie testosteronu u mężczyzn. Jeśli ma zostać oznaczony poziom biodostępnego testosteronu, krew powinna być pobrana na czczo.
Co, jeśli ten testosteron jednak nie działa prawidłowo?
Hipogonadyzm może być pierwotny, czyli pochodzenie problemu jest w jądrach, ale też wtórny, czyli przyczyna jest wcześniej, ale wynika z tego niewydolność jąder. Ten pierwotny najczęściej jest spowodowany chorobami i zespołami wrodzonymi. Należy do nich między innymi zespół Klinefeltera. Oznacza to, że rodzący się chłopiec, ma dodatkowy chromosom X, czyli jego genotyp zamiast XY to XXY. Pierwotną przyczyną może być też wrodzony brak jąder lub inne defekty, jeśli chodzi o enzymy biorące udział w reakcjach, gdzie testosteron powstaje.
Hipogonadyzm pierwotny może być spowodowany także przez uraz lub zabieg, zapalenia jąder lub radioterapia. W przypadku pierwotnego schorzenia nie tylko testosteron jest obniżony, ale również LH (hormon luteinizujący) nieznacznie podnosi swoje stężenie, ale obserwuje się wzrost poziomu FSH (hormonu folikulotropowego) we krwi (o tych hormonach już pisałam, w podlinkowanym wyżej artykule). Ta wtórna wersja hipogonadyzmu, czyli kiedy przyczyna nie leży w jądrach, również może być wrodzona i nabyta. Tutaj charakter nabyty nie jest spowodowany urazem, ale najczęściej guzem okolicy przysadkowo-podwzgórzowej.
Testosteron — hirsutyzm
Kiedy testosteron działa jednak nie tak, jak powinien, a raczej jest go zbyt dużo, pojawia się problem hirsutyzmu. Diagnostykę w tym celu przeprowadza się, oznaczając razem z testosteronem pozostałe androgeny. Hirsutyzm również może mieć kilka swoich typów. Typ nadnerczowy oznacza, że należy jak najszybciej wprowadzić dalszą diagnostykę. Powodem może być też przerost kory nadnerczy lub zespoły nadnerczowe. Hirsutyzm pochodzenia jajnikowego rzadko występuje z powodu guza jajników. Najczęściej jego przyczyną jest zespół policystycznych jajników, czyli PCOS (z ang. polycystic ovary syndrome). Na pochodzenie jajnikowe hirsutyzmu wskazuje podwyższone stężenie pozostałych androgenów. Ostatnim typem jest hirsutyzm idiopatyczny. Idiopatyczny zazwyczaj w terminologii medycznej oznacza tyle, co: „nie wiemy skąd” lub „samo z siebie”.
Testosteron — doping
Jeśli chodzi o zapowiedziane powiązanie testosteronu z dopingiem, to wyjaśniam je teraz. Za pomocą testosteronu można sprawdzić, czy ktoś doping stosuje, czy też nie, ale nie jest to takie proste. W moczu sportowca lub jego ślinie oznacza nie stosunek testosteronu do epitestosteronu. Jeśli wychodzi on powyżej 6, to nie jest dobrze. Albo oznacza to dyskwalifikację z zawodów, albo guza, gdyż poziom epitestosteronu jest patologicznie niski. Zaproponowano też, by porównywać stężenie testosteronu we krwi do 17-hydroksyprogesteronu. Bohater dzisiejszego artykułu, a właściwie nadmierne przyjmowanie androgenów, powoduje obniżenie produkcji tego drugiego hormonu w jądrach.
Testosteron — podsumowanie
Jaka w tym wszystkim informacja dla Was?
Dzięki temu wiecie:
- Jakie jest prawidłowe stężenie testosteronu we krwi?
- Co u mężczyzn powoduje jego niedobór?
- Jakie są powikłania u kobiet związane ze zbyt wysokim stężeniem testosteronu?
- Co stanowi wskazania do przyjrzenia się temu hormonowi?
- Jakie znaczenie w sporcie ma oznaczanie poziomu testosteronu?
Mam nadzieję, że wiedza Wam się przyda i jak zawsze — miejcie nie zdrowo!
Obraz Ryan McGuire z Pixabay
