W cyklu dotyczącym hormonów schodzimy już teraz tam, gdzie najczęściej się „psuje”, czyli do jajników. Dlaczego napisałam, że najczęściej? Cóż. Czy prowadziłam statystyki? Nie. Wiem natomiast, że estradiol i prolaktyna potrafią w życiu kobiety sporo namieszać.
Prolaktyna
Prolaktyna jest hormonem, który ma chyba największy wpływ na funkcjonowanie układu rozrodczego kobiety. Wydzielana jest przez komórki przedniego płata przysadki. Jej główną funkcją jest zapoczątkowanie i utrzymanie laktacji. Wydzielanie prolaktyny jest zwiększone w okresie ciąży oczywiście, ale oprócz tego także pod wpływem TRH (było o tym w artykule dotyczącym funkcjonowanie przysadki i podwzgórza) i serotonina. Serotonina uznawana jest za hormon szczęścia, ale za taki uważa się również dopaminę. Ta druga jednak powoduje hamowanie wydzielania prolaktyny. Jakie są wskazania to badania poziomu prolaktyny? Jeśli wystąpił długotrwały brak miesiączki u kobiety (ale wykluczono ciążę) i została stwierdzona niepłodność. U mężczyzn za to również wykonuje się oznaczenie prolaktyny w diagnostyce impotencji i/lub ginekomastii.
Prolaktyna — oznaczanie
Jest to hormon bardzo wrażliwy na czynniki zewnętrzne. Krew do jego oznaczenia pobiera się na czczo, rano, po 20-minutowym odpoczynku. Należy unikać stresu, ale też seksu, ponieważ podnosi on tak jak i wysiłek fizyczny w ogóle, poziom prolaktyny w organizmie. U kobiet obserwuje się wzrost w drugiej fazie cyklu, stąd zalecenie, by oznaczenia wykonywać na początku cyklu. Takie są zalecenia, ale oczywiście, jeśli lekarz prosi inaczej, należy się dostosować. Prolaktyna wydzielana jest pulsacyjne oraz według rytmu dobowego. Najwyższe wartości obserwuje się w nocy. W celu sprawdzenia nieprawidłowego wyniku oznacza się uśrednioną prolaktynę. Polega to na pobieraniu krwi co 15 minut od pacjenta w spoczynku, ale rano. U kobiet (przed menopauzą 5-20 ng/ml) też poziom prolaktyny winien być wyższy niż u mężczyzn (5-15 ng/ml). Hiperprolaktynemia powoduje u kobiet mlekotok, a u mężczyzn ginekomastię. Hipoprolaktynemia pojawia się rzadko i jedynym objawem jest brak pokarmu u kobiety po porodzie.
Estradiol
Prolaktyna wpływa też na funkcjonowanie jajników, ale to estradiol jest jednym z hormonów przez nie wydzielanych. Jest najważniejszym estrogenem, który w organizmie kobiety wydzielany jest prawie wyłącznie przez jajniki w okresie od dojrzewania do menopauzy. Napisałam, że głównym miejscem wydzielania estradiolu są jajniki, ale w czasie ciąży, funkcję tę przejmuje łożysko.
U mężczyzn to jądra się odpowiedzialne za to, że estradiol pojawia się w krwiobiegu, ale powstaje on także w wyniku konwersji testosterony, do której dochodzi na obwodzie. We krwi estradiol krąży w postaci związanej z białkiem. Oznacza się go również w celu diagnostyki braku miesiączki. Natomiast w wyniku procedury in vitro jest on pomocny w celu określenia fazy cyklu odpowiedniej dla pobrania komórek jajowych, ale wtedy wraz z hormonem luteinizującym (LH) oraz folikulotropowym (FSH). Bywa, że oznaczana jest również prolaktyna. Tutaj również krew pobiera się rano, w pierwszej połowie cyklu. Dla mężczyzn przewidziano wartości referencyjne e granicach: 10-55 pg/ml. U kobiet poziom, jakim powinien charakteryzować się estradiol, zależy od fazy cyklu. A zatem:
- Faza folikularna (początek cyklu) – 50 pg/ml
- Szczyt owulacyjny (najwyższa wartość) – 200 pg/ml
- Faza lutealna (druga połowa cyklu) – 150 pg/ml
- Menstruacja – pg/ml
Pierwotny brak miesiączki definiuje się jako brak menstruacji u dziewczyny, która ukończyła 16 lat. Zazwyczaj ma charakter wrodzony. Wtórny natomiast, jest to stan, kiedy kobieta miesiączkowała, ale zaprzestała. Problemem może być wspomniana wcześniej hiperprolaktyniemia, czyli stan, kiedy prolaktyna osiąga zbyt wysokie wartości w ciele kobiety. Stan taki może nastąpić w wyniku niewydolności jajników, ale też w zespole policystycznych jajników, czyli POCT.
FSH i LH
Tak jak wspominała, za pracę jajników są odpowiedzialne również FSH i LH. Oba hormony pochodzą z przysadki, ale ich zadaniem jest stymulowanie gonad. Są też nazwa gonadotropiny, gdyż nasze narządy rozrodcze (mam na myśli jajniki i jądra), to gonady. U kobiet FSH ma za zadanie stymulować pęcherzyki w jajniku i wydzielanie przez estradiol. U mężczyzn natomiast stymulują spermatogenezę i czynność wydzielnicza jąder. Zadaniem LH jest wyzwalanie owulacji, a także podtrzymanie wydzielania estradiolu i progesterony w fazie lutealnej. Ma to za zadanie wspomóc zagnieżdżenie się zapłodnionej komórki jajowej, czyli zygoty.
Wydzielanie obu hormonów w dzieciństwie jest niewielkie, ale później, w okresie dojrzewania się zwiększa, by podlegać wahaniom cyklu miesiączkowego. Jak się pewnie domyślacie, oznacza się je przy braku miesiączki, niepłodności, ale też opóźnieniu dojrzewania płciowego. W celu wykonania badań należy odstawić leki hormonalne na około tydzień przed badaniem i zgłosić się między 3. a 5. dniem cyklu menstruacyjnego. Ze względu na pulsacyjne wydzielanie LH, powinno się go oznaczać, jako wynik uśredniony z trzech pobrań, c o 15 minut. Tutaj wartości referencyjne również zależą od fazy cyklu menstruacyjnego kobiety, ale tylko od dwóch. Orientacyjne wartości referencyjne to:
- Faza folikularna:
- FSH – 2-10 IU/l
- LH – 0,5-5 IU/l
- Owulacja:
- FSH x 2: 5-20 IU/l
- LH x 6: 10-30 IU/l
- Menopauza:
- FSH IU/l
- LH IU/l
U mężczyzn hormony te oznacza się w przypadku braku dojrzewania płciowego lub jego opóźnienia. Wartości referencyjne plasują się w granicach FSH 2-10 IU/l, ale dla LH jest to 1-10 IU/l. W obu przypadkach zaburzenia te mogą prowadzić do hipogonadyzmu, a co za tym idzie, niepłodności.
Podsumowanie
Hormony wydzielane przez jajniki podlegają regulacji prolaktyny (PRL), ale także folitropiny (FSH) i lutropiny (LH). Najważniejszym hormonem udzielanym przez jajniki jest estradiol. Wartości referencyjne są zależne od fazy cyklu menstruacyjnego, w jakim kobieta obecnie się znajduje. W większości badań, które pozwalają oznaczyć poziom hormonów płciowych, zalecane jest, by kobieta wykonała je w pierwszej fazie cyklu, a najlepiej na początku. To, że omówione tutaj hormony mają związek głownie z kobiecą gospodarką, nie oznacza, że w organizmie mężczyzny one nie występują.
Mam nadzieję, że dzięki temu artykułowi uda Wam się pewien zrozumieć prawa rządzące naszymi hormonami płciowymi. Najważniejsza rzecz do zapamiętania to fakt, by poziom hormonów oznaczać w pierwszej fazie cyklu, ponieważ ulega on wahaniom w zależności od momentu, w jakim my kobiety się znajdujemy.
Obraz Jill Wellington z Pixabay
