bsl

BSL i niebezpieczne patogeny

Raz na jakiś czas na świecie wybucha epidemia. Doszło już do epidemii hiszpanki, dżumy, ospy, cholery. Wówczas odpowiednia diagnostyka jest niezmiernie ważna. Wszyscy z niecierpliwością czekają na wynik, ale mało kto pamięta o osobach, które z tymi patogenami pracują na co dzień. Jak przetrwać i się nie zakazić? O tym dzisiejszy wywiad, czyli o laboratoriach i stopniach BSL.

Miałam przyjemność przeprowadzić rozmowę z dr n. med. diagnostą laboratoryjnym Agnieszką Częścik. Tak pani Agnieszka mówi sama o sobie:

W latach 2010-2018 byłam pracownikiem Zakładu Wirusologii NIZP- PZH. Poza rutynową pracą diagnostyczną i naukową, byłam przeszkolona do pracy w zespole Laboratorium BSL-3. Zespól ten był w tzw, gotowości do prowadzenia diagnostyki na wypadek wystąpienia epidemii, takiej np. jak teraz. Nie pamiętam w którym to było roku (chyba 2015), pełniłam dyżur gdy na świecie była ogłoszona epidemia Eboli. To nasz zespół pełnił dyżur na wypadek pojawienia się podejrzenia zachorowania. Mój telefon na szczęście nie zadzwonił, nie pracowałam nigdy z rzeczywistą próbką pacjenta. Przeszłam natomiast wszystkie niezbędne szkolenia, żeby w razie konieczności móc pracować w laboratorium BSL3.

Co oznaczają różne kategorie bezpieczeństwa w danych laboratoriach (w Polsce BSL) i czym się różnią?

BSL- to tzw. Biosafety Level, czyli stopień bezpieczeństwa biologicznego. Jest to symbol, który określa standard laboratoriów dostosowanych do pracy z patogenami różnych grup ryzyka. Wyróżnia się 4 stopnie bezpieczeństwa BSL od 1 do 4:

  • BSL-1 – laboratorium do pracy z mikroorganizmami niewywołującymi chorób u ludzi z prawidłową odpornością oraz niosącymi minimalne zagrożenie. Należy zachować podstawowe zasady higieny.
  • BSL-2 – do pracy z udziałem patogenów, które stwarzają umiarkowane zagrożenie dla personelu i środowiska. Są znane i istnieje profilaktyka chroniąca przed zakażeniem ew. leczenie. Pracownicy laboratorium muszą być przeszkoleni w zakresie pracy z czynnikami chorobotwórczymi. Wszelkie prace z mikroorganizmami umiarkowanego ryzyka zakażenia muszą być wykonywane w komorach laminarnych II klasy bezpieczeństwa.
  • BSL-3 – do prac z mikroorganizmami słabo poznanymi, mogącymi wywoływać śmiertelne zakażenia. Stosuje się tu bariery ochronne (śluzy na wejściu/wyjściu), wentylację mechaniczną. Badania są wykonywane w komorach laminarnych II lub III klasy bezpieczeństwa, stosuje się też odzież ochronną. Laboratorium jest całkowicie odizolowane od środowiska zewnętrznego, panuje w nim podciśnienie, a powietrze przechodzi przez specjalne filtry. Laboratorium zaprojektowane jest tak, aby nic nie mogło się z niego wydostać.
  • BSL-4 – zabezpieczenia jak w przypadku BSL-3, przy czym wszystkie prace wykonuje się wyłącznie w komorach laminarnych III klasy bezpieczeństwa. Stosuje się kombinezony ciśnieniowe do ochronny indywidualnej. Można tu pracować ze wszystkimi mikroorganizmami, które stwarzają bardzo wysokie ryzyko choroby zagrażającej życiu.

Z tego, co znalazłam, w Polsce są 4 laboratoria BSL3: w Narodowym Instytucie Zdrowia Publicznego w Warszawie, w Państwowym Instytucie Weterynaryjnym w Puławach i w Wojskowym Instytucie Higieny i Epidemiologii również w Puławach, w Małopolskim centrum Biotechnologii w Krakowie.
W Polsce nie ma Laboratorium BSL 4.

Czy praca w tak specjalnym laboratorium wymaga szczególnych kwalifikacji?

Oczywiście trzeba być specjalnie przeszkolonym w zakresie pracy z drobnoustrojami należącymi do III kategorii oraz do 3 grupy zagrożenia oraz w zakresie bezpieczeństwa pracy w laboratorium trzeciej klasy (BSL3). Pracownicy przechodzą szkolenia teoretyczne i praktyczne. Szkoli się min. z tego jak: prawidłowo i bezpiecznie założyć i zdjąć strój ochronny, zachowywać się w środku tzw. rdzeniu laboratorium, przygotować komorę do pracy, ale też prawidłowo rozpakowywać próbkę z opakowania transportowego (dotyczy próbek pobranych od pacjentów). Wiedzą, jak  bezpiecznie odkręcić, zakręcić próbkę, jak odłożyć pipetę, jak się zachować gdy np. materiał zakaźny się rozleje, jak zutylizować wszystkie materiały po pracy. Tych elementów, jest naprawdę bardzo dużo, wszystkie umiejętności mają na celu zminimalizowanie ryzyka zakażenia. W laboratorium BSL3 wykonuje się badania polegające na diagnostyce chorób wysoce zakaźnych oraz badania naukowe. Dlatego mogą w nim pracować diagności laboratoryjni, ale również biolodzy, biotechnolodzy i inni pracownicy medyczni, mający odpowiednie kwalifikacje.

Czy obowiązują jakieś szczególne badania (przed podjęciem/ w trakcie/ po rezygnacji) z pracy?

Pracownicy BSL3 powinni charakteryzować się ogólnym dobrym stanem zdrowia i być w dobrej kondycji psychofizycznej. Praca w takim laboratorium jest obciążeniem fizycznym. Panuje tam podciśnienie, przez kombinezon jest gorąco, parują okulary, maseczka uciska twarz. Są to może i prozaiczne doznania, ale proszę uwierzyć, że jeśli dołoży się do tego stres i emocje związane ze świadomością, że pracuje się z materiałem szczególnie niebezpiecznym to mamy mieszankę wybuchową.

Osoby, które chcą podjąć pracę w laboratorium BSL3 nie powinny mieć chorób przewlekłych. Każdy, kto zaczyna pracę, ma wykonany komplet podstawowych badań, poddawanym się jest również specjalnym testom psychologicznym. Na ich podstawie stwierdza się, że pracownik zniesie również obciążenie psychiczne związane z pracą. Dopiero po wykonaniu niezbędnych badań a także szczepień ochronnych, jest się dopuszczonym do szkoleń teoretycznych i praktycznych a później pracy. 

Jakie są konkretne zasady (specjalne kombinezony, przebieranie między pomieszczeniami)?

Do pracy w laboratorium BSL3 obowiązuje specjalne ubranie ochronne. Przed nałożeniem właściwego ubrania zabezpieczającego, trzeba przebrać się w jakiś wygodny strój, najlepiej spodnie, bawełnianą bluzkę, wygodne buty (nie drewniaki ani klapki). Związać włosy, zdjąć kolczyki, pierścionki i inne ostre elementy które mogły by uszkodzić kombinezon. Następnie zakłada się kombinezon, ochraniacze na buty, dwie pary rękawiczek (jedne zakładamy na stałe, są czymś w rodzaju drugiej skóry a drugie w razie potrzeby wymieniamy), maseczkę z filtrem, okulary, zarękawki i foliowy fartuch. Zawsze osoby z zespołu wchodzącego do laboratorium kontrolują sobie nawzajem poprawność założenia stroju. Warto w tym miejscy zaznaczyć, że kolejność zakładania i zdejmowania rzeczy nie jest przypadkowa. Podczas przygotowań do pracy mieliśmy szkolenia dotyczące prawidłowej kolejności zakładania i zdejmowania odzieży ochronnej.

Mogłoby się wydawać, że najważniejsze to zachowanie zasad bezpiecznej pracy podczas wykonywania badań. Jednak w pracy w BSL3, czujność i ostrożność trzeba zachować do samego końca. Również podczas rozbierania, jako ostatni element stroju zdejmujemy maseczkę. 

Do przeprowadzenia badań w laboratorium BSL3 niezbędne są 3 osoby: operator, pomocnik/asystent operatora i obserwator. Roli dwóch pierwszych chyba nie muszę tłumaczyć. Obserwator natomiast przebywa w oddzielnym pomieszczeniu z którego ma podgląd na to co dzieje się w rdzeniu. Obserwuje pracę operatorów a także kontroluje warunki środowiskowe, monitoruje się w tym celu całe pomieszczenie jest w tym. Maksymalny czas pracy w laboratorium to 4h.

Jaka jest droga próbki (musi zostać wcześniej zaanonsowana, specjalna procedura)?

Próbka kliniczna, która przekazywana jest do badań w BSL3, musi zostać specjalnie zapakowana w kilkuwarstwowe opakowanie. Istnieją odpowiednie procedury dotyczące pobierania, sposobu pakowania i transportu próbki do badań. W procedurze opisano nawet rozmiar opakowań w którym przesyłany jest materiał. Wyznaczona osoba z zespołu, który pełni dyżur musi zostać poinformowana o tym, że próbka zostanie przekazana do badań, by zacząć przygotowania.

Czy próbki są specjalnie przechowywane/niszczone? A może istnieje jakiś „bank patogenów”?

W celach naukowych próbki przechowuje się w zamrażarkach niskotemperaturowych lub w ciekłym azocie. Istnieją ścisłe procedury dotyczące możliwości przechowywania takich próbek. Wszystkie materiały, które opuszczają strefę laboratorium, i które zostaną wyniesione poza nią sterylizuje się. Laboratorium wyposażone jest w autoklaw. 

Jakie są koszty i czas takich badań?

Koszty badań ze względu na wyposażenie laboratorium, konserwacje/ serwisy aparatury są bardzo wysokie. Procedury dekontaminacji laboratorium, a także ubranie ochronne, stosowane środki dezynfekcyjne i wreszcie na sama procedura badawcza ma na to wpływ. Czas wykonania badania zależy od procedury jaką się posługujemy. Często zwłaszcza w przypadku otrzymania wyniku dodatniego powtarza się badanie. 

Mam nadzieję, że teraz inaczej spojrzycie na pracę diagnostów, z większą świadomością i wyrozumiałością.

Będzie mi bardzo miło (i pani Agnieszce również), jeśli przekażecie ten tekst dalej, by więcej osób dowiedziało się o tej ważnej roli.

Tymczasem miejcie się zdrowo!

Obraz Arek Socha z Pixabay

O mnie

Nazywam się Aldona Gajek. Jestem Kobietą w Laboratorium.

Dzięki mnie dowiesz się, jak odczytać wynik badań krwi i nie dostać zawału!

Możesz być również zainteresowany tymi tematami: